zurück zur Metadatenansicht auf dem Dokumentenserver
zurück
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen [ Seite 3 ] zur nächsten Seite zur letzen Seite
Dokument dauerhaft verlinken Dokument im gesamten Band öffnen Metadaten auf dem Dokumentenserver anzeigen

I.

Ein Kalands-Buch

der Stadt Güstrow

Vom

Geheimen Archivrath Dr. F. Lisch.


Vorwort.

 

Vor mehr als dreißig Jahren entdeckte ich im Archive der Stadt Güstrow bei Gelegenheit geschichtlicher Forschungen 8 handschriftliche Bücher zur Geschichte der Stadt, welche bis dahin unerkannt und unbenutzt auf einem Brett über der Eingangsthür lagen. Diese Handschriften waren 3 Urkunden=Copiarien, 3 Rechnungsbücher, 1 Protocollbuch und 1 Buch mit Aufzeichnungen einer Brüderschaft, welches ich als ein Kalandsbuch bezeichnete. Ich machte diesen Fund unter dem Titel "Die alten Schriftwerke der Stadt Güstrow" in den Jahrbüchern VIII, S. 155 flgd. im Jahre 1843 bekannt. Ich beschrieb hier kurz das letzte Buch als "ein Buch des Kalands oder der Brüderschaft S. Gregorii und S. Augustini, enthaltend Statuten, Hebungen und Messen, kurz alle Nachrichten über die Brüderschaft, Pergament, aus dem 15. Jahrhundert bis 1525." -

Als ich mehrere Jahre später diese Bücher zu benutzen wünschte, waren sie verschwunden und weder in noch außer dem Rathhause trotz jahrelanger eifriger Nachforschungen zu finden. Erst in den allerneuesten Zeiten hat Herr Burgemeister Dahse glücklicher Weise diese Bücher wohl verwahrt in einer Schieblade im Rathhause wieder gefunden und mir das Kalandsbuch auf meine Bitten zur Benutzung im Staatsarchive mitgetheilt.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 4 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Ich kann daher jetzt meinen viele Jahre lang gehegten Wunsch erfüllen und die für die Culturgeschichte äußerst wichtigen Statuten und andere Aufzeichnungen und Berichte über die so viel besprochenen, aber bisher noch lange nicht genug aufgeklärten Kalands= und andere ähnliche Brüderschaften des Mittelalters im Folgenden weiter unten mittheilen, und bemerke zugleich, daß ich in den zunächst folgenden einleitenden Forschungen und Berichten die Statuten schon vorweg nach den Nummern der Abschnitte oder nach den § citiren werde.


Einleitung.

Wesen und Verfassung

der Brüderschaften.

Zu den Eigenthümlichkeiten des Mittelalters gehören die zahlreichen Brüderschaften und Gilden zum geselligen Umgange und gegenseitigem Beistande. Weit verbreitet waren die Kalands=Gesellschaften, welche wohl davon ihren Namen hatten, weil sie an den ersten Monatstagen (Calenden) ihre Zusammenkünfte hielten ("fraternitates kalendarum").

So viel auch die Kalande genannt sind, so ist doch über das Wesen und die Einrichtung 1 ) dieser Brüderschaften sehr wenig bekannt geworden. In der Stadt Güstrow bestanden mehrere Gesellschaften dieser Art, von denen manche den Namen von Heiligen führten und auch kirchliche Zwecke verfolgten, daher denn auch häufig Priester Mitglieder waren. Hervorragend war in Güstrow die Brüderschaft S. Gregorii und S. Augustini ("fraternitas beatorum Gregorii et Augustini confessorum"), auch kurz die S. Gregorii=Brüderschaft genannt, deren Statuten im Folgenden mitgetheilt werden. Nach diesen Statuten, welche volles Licht über diese Brüderschaften verbreiten, verfolgten die Mitglieder gesellige und kirchliche Zwecke. Die Mehrzahl der Mitglieder bestand aus Priestern. Doch waren auch an=


1) Ueber Wesen, Zweck und Geschichte der Kalandsvereine in Meklenburg vgl. auch J. Wiggers Kirchengeschichte Meklenburgs, 1840, S. 79 flgd.
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 5 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

gesehene bürgerliche Personen, auch Frauen und Jungfrauen Mitglieder. Als eine Hauptbedingung zur Ausnahme galt ehrbarer Umgang ("bona conversatio") (§. 1.) Auch der Priester=Kaland zu Perleberg war nach der Bestätigung des Bischofs Otto von Havelberg vom J. 1496 1 ) zur Pflege eines ehrbaren Umganges ("honesta conversatio") gestiftet. Hiedurch sollte das höhere Ziel der Brüderschaft, die Führung eines christlichen und kirchlichen Lebens befördert werden, zur Uebung der Barmherzigheit und Armenpflege und zur Beförderung eines beschaulichen und thätigen Wandels, zu Gebeten und andern "guten Werken". Auch Züge von conservativer Richtung treten in den Kalanden hervor, z. B. daß in vielen Kalanden die Geburtstage der Landesherren gefeiert werden mußten. Zur Erfüllung dieser Pflichten mußten die Brüder, welche in der Pfarrkirche zu Güstrow (§. 23) in der Marien=Kapelle einen eigenen Altar mit bischöflichem Ablaß und Messen=Stiftungen hatten, oft und gemeinschaftlich Messen hören und Seelenmessen für die gestorbenen Brüder feiern, die Armen, namentlich arme Brüder, unterstützen, die Kranken trösten und pflegen und die Todten begraben (§. 9 und 21). Die Pflichten der Kalandsbrüder gleichen daher sehr den Ritterpflichten. Außerdem hatten die Brüder zur Beförderung der Friedlichkeit und Eintracht und an Gedächtnißtagen gemeinschaftliche Gastmahle, über deren Ausrichtung die Statuten wiederhole reden, so wie ein im Anhange unten mitgetheilter, höchst merkwürdiger Speisezettel. Bei diesen "Gastgeboten" wurden auch Unterstützungen an die Armen ausgetheilt (§. 15); auch in Perleberg war eine ewige Spende, in den Fasten für jeden armen Menschen und jeden Schüler einen "Hering und ein Roggen = Brot". 2 )

Diese Forschungen werden durch folgende im Staats=Archive zu Schwerin aufgefundene Nachricht über eine andere ähnliche Brüderschaft in Güstrow bestätigt.

In Güstrow war auch eine S. Jacobs=Brüderschaft, deren letztes Mitglied der "edle und ehrenfeste Martin vom Sehe im Jahre 1598 auf Befehl des Herzogs Ulrich durch den Notar Martin Bökel über den "Zustand" und die "Gelegenheit" dieser Brüderschaft notariell verhört ward.

Dieser sagt unter Anderm Folgendes aus:

"Es wäre diese Brüderschaft etwa vor drei hundert Jahren anfänglich gestiftet und er hätte noch in seinem Hause


1) Vgl. Riedel Cod. dipl. Brand I, 1, S. 199, Nr. 119.
2) Vgl. Riedel a. a. O. S. 202, Nr. 124.
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 6 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Nachrichtung, daß wailand Herzog Balthasar von Mekelnburg nebenst S. F. G. Gemahlin hochlöblicher christmilder Gedächtniß auch Bruder und Schwester mit darin gewesen. Und obwohl diese selbige Brüderschaft von Jahren zu Jahren und insonderheit dadurch continue erhalten, daß hiebevor alle Jahre einer unter ihnen nach der Ordnung ein Gasteboth celebriren müssen, dabei dann den Armen Almusen und Bier ausgespendet worden, so wäre doch solches in den nächsten fünf Jahren nicht geschehen, nun auch die Brüderschaft bis auf seine Person und Jochim Krüger ganz verfallen und ausgestorben. Zudem verweigerten sich etliche Leute, die Hebungen, so doch gar geringe, also daß sie öfters damit auf den Gästereien nicht könnten zureichen, sondern müßten aus ihren eigenen Säckeln zuschießen, auszugeben, mit dem Fürgeben, daß sie selbst dieselbigen den Armen wohl reichen und ausgeben wollten, da doch vermöge der Fundation die Dispensation "keimande" also den Brüdern allein zugelassen und vertrauet. Sonst könne jemand sich in diese Brüderschaft leichtlich einkaufen und giebt nicht mehr als achtzehen Schillinge Lübß zum Eingange oder Antritt, darf auch nichts anloben, allein daß er dasjenige wolle leisten, was seine Vorfahren gethan, nämlich daß einer den andern, wann er stirbt, ehrlich zur Erden helfe bestätigen, Item wann nach der Ordnung sein Jahr heran kommt, ein Gasteboth anrichte, welche puncta nebenst andern die Fundation besage."


Ein Anderer (Beamter, - Johannes Schirmeister) berichtet zu gleicher Zeit:

"Daß vor Zeiten eine Brüderschaft, S. Jacobs Brüderschaft genannt allhier ist angerichtet worden, in welcher Anfangs, wie ich berichtet werde, Herrn von Werle, wie auch etliche von der Geistlichkeit und Andere gewesen sein sollen"

und

"daß ohne Zweifel die Herrn von Werle, wie auch die Geistlichkeit die Hebungen und Einkommen dazu werden vermacht und gegeben haben."


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 7 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Zur Geschichte der Brüderschaft S. Gregorii und Augustini.


Nach den Statuten (§. 1) ward die Brüderschaft S. Gregorii und Augustini zu Güstrow um das Jahr 1340 gestiftet und am 29. Septbr. 1349 durch den zuständigen Bischof Johann von Camin bestätigt und mit Indulgenzien reich bewidmet. Die Brüderschaft sollte aus 20 Priestern und 2 Diakonen bestehen. Nach einem Verzeichniß der Güstrow'schen Geistlichen Urkunden vom J. 1580 bestätigte derselbe Bischof an demselben Tage auch die Brüderschaft des "Kalandes" genannt S. Johannis und S. Catharinen Brüderschaft zu Güstrow, welche in dem Verzeichnisse öfter nur "Kaland" genannt wird. Im J. 1365 stifteten nach einem Urkunden=Verzeichnisse Jacob Wörpel, welcher mit seiner Frau für die geistlichen Stiftungen, namentlich für die Heil. Geist=Kapelle in Güstrow viel that, und Gottfried Mölne zur "Fraternität S. Gregorii" eine Vikarei in der Pfarrkirche. Im J. 1500 stiftete Nicolaus Hoikendorf, Dekan oder Vorsteher der Brüderschaft, eine Messe zu Ehren der fünf Wunden Jesu Christi in der Pfarrkirche zu Güstrow (§. 22 und 23). Im J. 1508 bestätigte der Bischof Martin von Camin zu Güstrow die Fraternität S. Gregorii und Augustini (nach einem Urkunden=Verzeichnisse). In der bald darauf einfallenden Reformation hörten auch alle Geistlichen Gesellschaften auf. Die letzte ausführliche Nachricht ist vom Jahre 1525.


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 8 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Das Kalands-Buch.


Das Buch ist ein starker Foliant von Pergament in Holzband, mit gepreßtem, braunem Leder überzogen, mit Messing=Clausuren und Ecken.

Das Buch enthält 160 Blätter dicken Pergaments, von denen in einzelnen Abschnitten 42 Blätter beschrieben, dazwischen 118 Blätter leer sind.

Angeschafft und angelegt ist dieses Buch für 11 Sundische Mark im Jahre 1502, also ein Jahr vor dem ersten großen Brande, durch den Priester Nicolaus Hoikendorf, damals Dekan, Vorsteher oder "Vogt" des Kalands, (Statuten §. 22-23). Nicolaus Hoikendorf war Priester, da er sich selbst wiederholt Herr (dominus) nennt. Er war Vikar an der Domkirche zu Güstrow (ecclesie collegiate Gustrowensis perpetuus vicarius. Statuten §. 23). Er war wahrscheinlich ein Güstrower von Geburt. Am 3. Decbr. 1469 verkaufte, nach einer Urkunden=Regeste D. Clandrians, "Nicolaus Hoykendorp, Bürger zu Güstrow, den Vorstehern des Kalandes 8 Sund. Sch. aus einem Garten." Der Name Hoikendorf kommt noch in den neuesten Zeiten in Bürgerkreisen Güstrows vor.

Nicolaus Hoikendorf hat über die Anlegung des Buches auf dem Vorsetzblatt folgende Nachricht am 14. März 1502 eigenhändig eingetragen. - Die Handschrift ist noch eine große, kräftige, mittelalterliche Minuskel. Die Ueberschriften der Abschnitte und einige Initialen der Statuten sind mit rother Farbe ausgemalt.

Notandum, quod de consensu fratrum fraternitatis beatorum Gregorii et Augustini confessorum ego dominus Nicolaus Hoykendorp anno domini millesimo quingentesimo secundo pro vtilitate fraternitatis predicte comparaui et disposui presentem librum pro vndecim marcis Sundensibus et in subsidium ac releuamen apposuerunt fratres de communi bursa sex marcas Sundenses; ego vero de

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 9 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

mea propria peccunia propter gratitudinem, quam fratres memorati michi exhibuerunt, apposui quinque marcas Sundensis monete, feria secunda post festum beati Gregorii confessoris et nostri patroni, (März 14.) et affectanter precor Deum omnipotentem pro me orare.

Auf demselben Vorsetzblatt folgt die folgende kurze Nachricht von dem Capellan Matthäus Eddeler vom 15. Septbr. 1525, welcher an diesem Tage zum Vorsteher (Dekan) des Kalands gewählt ward und das Buch mit seiner kleinern und feinern Handschrift mehrere Jahre lang fortführte, vielleicht bis zur Auflösung der Brüderschaft, sicher wohl bis zu seinem Rücktritt.

Anno domini millesimo quingentesimo vigesimo quinto, ipso die sancti Lamperti, et erat dominica 14 post diem indiuidue trinitatis (15. Septbr.), ego Mateus Eddeller cappellanus eo tempore, quo secta Martinistarum perversorum in Gustrow grassabatur, electus sum in decanum fraternitatis beatorum Gregorii et Augustini; et pro tunc procuratores fuerunt dominus Joachim Gentze, cuius registrum, vbi spes habebatur, extendebat se ad XVII marcas Stralsundenses et II 1/2 s. lb., dominus Brandanus Kroger, coadiutor eius, cuius registrum se ad XVI marcas et 4 1/2 s. lb. extendebat, vbi spes habebatur.
Item eodem tempore illustrissimi principes nostri, videlicet dux Hinricus et dux Albertus, scriptis suis diem generalis iudicii in oppido Rostock fulminauerunt inter clerum et barones disceptantes de pactibns siue redditibus, quos quidem pactus prefati barones presumendo scriptis et dictis Martinistarum friuole ad annos aliquod perceperunt etc.

Matthäus Eddeler war Capellan und Vikar an der Pfarrkirche oder Marktkirche zu Güstrow und hatte die Vikarei wahrscheinlich von dem Kaland S. Gregorii. Der Kaland hatte seine kirchlichen Feiern in der Marktkirche (in ecclesia forensi, Statuten §. 4 und 6) und 1500 eine Kapelle zu S. Marien ("capella beate Marie virginis in ecclesia parochiali Gustrowensi", Statuten §. 23). Eddeler hatte 1523 eine Vikarei der Pfarrkirche in der Kapelle über der Gerbekammer ("supra armarium", d. i. jetzt Sakristei). Dies ist wahrscheinlich die Marienkapelle, an welcher Eddeler

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 10 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Vikar war. Die Kapelle liegt über einem Gewölbe in der Südostecke der Kirche, neben dem Altare, und diente in neuern Zeiten zum Schülerchor. An der äußern Westwand war und ist vielleicht noch ein schönes, großes, reich vergoldetes Marienbild aufgestellt.

Matthäus Eddeler ward darauf lutherisch und 1530- 1531 Prediger zu Rostock an der Marienkirche und 1534 Pfarrer zu Gnoien. Er war jedoch schon im J. 1534 wieder in Rostock und sollte hier 1541 um die "Briefe des Kalands zu Krakow gut Wissen" haben. Er starb 1556 als Pfarrer zu S. Marien in Rostock.

Bei einer solchen Prediger=Thätigkeit ist seine Aeußerung in der Nachricht über seine Wahl zum Kalandsvorstand vom J. 1525 sehr merkwürdig, daß sie zu der Zeit geschehen sei, als die Secte der verkehrten Martinisten in Güstrow graffirt habe ("eo tempore, quo secta Martinistarum perversorum in Gustrow grassabatur.")

 


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 11 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Inhaltsverzeichniß

zu dem Kalands=Buch.


Voran stehen auf dem Vorsetzblatt die 2 oben S. 8 und 9 abgedruckten Nachrichten

 1)  des Vikars Nicolaus Hoikendorf (1502),
 2)  des Capellans Matthäus Eddeler (1525)

über ihre Wahl zum Dekan des Kalands.

Dann kommen folgende Haupteintragungen in Abschnitten, welche durch leere Blätter zu Fortsetzungen getrennt sind, nach den Ueberschriften der Abschnitte:

 3) Fercula (ohne Jahr)  (  3 Seiten)
 4) Nomina illorum, qui dederunt votivas (ohne Jahr)  (  1     "    )
 5) Misse votivales (o. J.)  (  1     "    )
 6) Statuta fraternitatis (1500)   (14     "    )
 7) Confirmation der Brüderschaft durch Bischof Martin von Camin (1508)  (  3     "    )
 8) Concordia (zu den Statuten) (1426)  (  2     "    )
 9) Confirmatio Caminensis episcopi fundationum super duo beneficia in eccles. parroch. Gustrov. (1457)  (10     "    )
10) Benefactores fraternitatis (o. J. bis 1555)
       (1509 -1555 mit jüngerer Schrift.)
 (14     "    )
11) Nomina fratrum vivorum (1501 o. J. bis 1534)  (  3     "    )
12) Nomina fratrum eorum servicia seruiencium (1469 bis 1525)  (12     "    )
13) Registrum protocollorum, instrumentorum fraternitatis (1428 bis 1507)  (15     "    )

 


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 12 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Namensverzeichnisse

der Mitglieder und Wohlthäter des Kalands.

 

Das Kalands=Buch enthält auch die folgenden Namensverzeichnisse der Brüder und Wohlthäter des Kalands.

1.

Das erste Verzeichniß, das Verzeichniß der Mitglieder, ("nomina fratrum vivorum"), (bis zum Jahre 1523) enthält im Anfange eine lange Reihe Namen von Priestern ("domnius"), welche von der kräftigen Hand des Vikars Nicolaus Hoikendorf geschrieben sind. Mit Ausnahme dieses einen Namens sind alle Zeilen der Länge nach durchstrichen, was hier im Druck durch einen Querstrich - vor jeder durchstrichenen Zeile angedeutet ist. Ohne Zweifel waren also diese Mitglieder im Jahre 1523 schon todt.

Fortgesetzt ist dies Verzeichniß von einer jüngern Handschrift, welche auch kleiner und feiner ist, und ohne Zweifel dem Capellan Matthäus Eddeler, dem Nachfolger Hoikendorfs im Vorstande, angehört.

2.

Ein zweites Verzeichniß enthält die Namen der Wohlthäter des Vereins ("qui dederunt votivas" = "Opfer"?).

Beide Verzeichnisse gewähren viele tiefe Blicke in das Wesen und die Verfassung des Kalands, auch der Stadt Güstrow.

1.

Nomina fratrum vinorum.

- Dominus Johannes Berndes.
- Dominus Henricus Vichel.
- Dominus Johannes Lentzeman.
- Dominus Vicko Berckhane.
- Dominus Henricus Knake.
- Martinus Distelow.
- Dominus Johannes Kleuena.
- Dominus Johannes Kleest.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 13 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

- Dominus Henricus Sterneberch.
- Dominus Johannes Brezeman.
- Dominus doctor Meyger.
- Bernd Bremer.
- Dominus Cosmas Radtge.
   Dominus Nicolaus Hoykendorp.
- Dominus Johannes Bulow.
- Dominus Bernardus Smydt.
- Magister Reynerus Hollogher.
- Dominus Johannes Angheler.
- Dominus Thomas Hundertmarck.
- Dominus Joachim Zagher.
- Dominus Joachim Boddekere.

Anno domini M° CCCCC° I, in die Egidii in loco capittuli ecclesie collegiate fratres vnaniiniter statuerunt, quod deinceps qui presentem fraternitatem postulauerit, ponat duos fideiussores, vt supra premittitur.

- Dominus Johannes Ghoren; fideiusserunt pro eo domini Cosmas Ra e tge et Johannes Kleest.

- Dominus Joachim Schade; fideiusserunt pro eo domini Johannes Cleuena et Johannes Kleest.

- Hans Brockman proconsul; pro eo fideiusserunt
- Bernt Bremer et dominus Johannes Lentzeman.

- Dominus (Name ausradirt);
- fideiusserunt domini Johannes Cleuena et Johannes Ghoren, collegiate ecclesie vicarii.

- Dominus et magister Petrus Sadelkow, fideiusserunt
- dominus Johannes Cleuena et Berntd Bremer laicus.
- Resignauit.

Joachim Albrecht mercator; fideiusserunt domini Johannes Kleest et Joachym Zagher.

- Dominus Hermannus Smytd; fideiusserunt domini
- Johannes Breszeman et Bernhardus Smytd ad singula
- facienda et dominus Thomas Hundertmarck pro domino
- Bernhardo Smytd.

Mychael Heyne; fideiusserunt magister Reynerus Hollogher et Bernth Bremer proconsul pro singulis faciendis.

Dominus Hermannus Borchardi; fideiusserunt domini Johannes Cleuena et Thomas Hundertmarck.

Dominus Mathias Hoppenstanghe; fidem dixerunt dominus Johannes Clest et dominus Joachym Gulow.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 14 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

- Dominus Johannes Smedeberg; fidem dixerunt
- Jochym Gulow et dominus Hermannus Borchardi.

Dominus Gregorius Randow; fidem dixerunt dominus Johannes Cleuena et Jochim Albrecht.

Dominus Nicolaus Oldescho; fidem dixerunt dominus Johannes Cleuena et dominus Jochim Gulow.

Dominus Johannes Beuer confrater; fidem dixerunt dominus Johannes Cleuena et dominus Joachym Gulow.

Item Peter Cleuena confrater; dixerunt fidem dominus Johannes Cleuena et dominus Tomas Hundertmark.

Item dominus Matheus Eddeler confrater; fidem dixerunt dominus Nicolaus Oldesco et Gregorius Randow.

Item dominus Jacobus Molnere postulauit nostram fraternitatem; fidem dixerunt dominus magister Reynerus Holloger et Johannes Kleest.

Item dominus Joachim Jentze confrater; dederunt fidem domini Nicolaus Oldescho et Matheus Edeller.

Item dominus Brandanus Kroger postulauit fraternitatem, et pro eo fidem dederunt domini Johannes Kleuena et Mathias Hoppenstange.

Item dominus Sthefanus Szotekock receptus in fratrem; locauit fideiussores dominos Mathiam Hoppenstange et Gregorium Randow.

Dominus Joachim Küster tunc temporis cappellanus fraternitatem Gregorii et Augustini humiliter adoptauit nostram; fideiussores dominum Nicolaum Oldescho necnon Matheum Eddeler locauit et receptus.

Item dominus Johannes Rosze receptus in fratrem; locauit fideiussores dominos Johannem Kleuena et Nicolaum Oldescho.

Item dominus Andreas Kock receptus in fratrem; locauit fideiussores dominos Mathiam Hoppenstange et Bran[d]ani Kroger.

Dominus Joachim Albrecht acceptus in fratrem; ffidem iusserunt dominus Nicolaus Oldesco et dominus Mateus Eddeler.

Dominus Jacobus Busse acceptus in fratrem, fideiusserunt dominus Gregorius Randow et dominus Jochim Albrecht 1522

Dominus Johannes Reyneke est admissus in fratrem; fideiusserunt dominus Johannes Cleuena et dominus Mathias Hoppenstange anno 1522.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 15 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Dominus Johannes Versz admissus in fratrem; fideiusserunt dominus Johannes Cleuena et dominus Gregorius Randow 1523.

Dominus Johannes Santvosz admissus in fratrem, fideiussores dominus Nicolaus Oldesco et dominus Jacobus Bussze 1523.

Dominus Johannes Knechten (?) admissus in fratrem; fideiussores domini Nicolaus Oldescho et Brandanus Kroger, anno M V° XXX IIII°.

2.

Nomina illorum, qui dederunt vdiuas.

Primo dominus Jacobus Worpel dedit triginta solides.

Dominus Gherardus Ghiskow dedit vnam marcam.

Nicolaus Hogher dedit vnam marcam.

Hinrick Bruckman proconsul dedit vnam marcam pro se et vxore sua Alheyde.

Dominus Conradus Gantzow dedit vnam marcam pro se et nomine parentum suorum Hennynghi et Elizabeth Gantzouwen.

Dominus Conradus Satow dedit vnam marcam.

Dominus Johannes Borchardi dedit vnam marcam.

Dominus Dethmarus Kremer senior dedit vnam marcam.

Dominus Hinricus de Leesten dedit duas marcas nomine et ex parte matris sue Ghese de Leesten ad votiuas ad ambo seruicia sic, quod quiuis fratrum aut locum tenens fratris tenetur legere longam vigiliam et vnam missam pro vna famula addendo collectam de sancta trinitate.

Dominus Nicolaus Breyde dedit vnam marcam.

Dominus Nicolaus Kryn dedit vnam marcam.

Bernt Boytyn dedit vnam marcam pro se et sua vxore Taleken.

Gheske, relicta Bernardi Wedeghen, dedit VIII solides.

Vxor Hermanni Goltberghes dedit octo solidos.

Vxor Nicolai Mileken dedit vnam marcam.

Vxor quondam Hinrici Radeloff dedit octo solidos.

Dominus Nicolaus Hoykendorp dedit viginti quatuor solidos, ad quotlibet seruicium duodecim solides

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 16 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

in augmentum votiuarum, pro quibus quiuis fratrum aut locum fratris tenens tenetur legere vnam missam de quinque vulneribus Jhesu Cristi, inferendo collectam pro vno sacerdote, et hoc post obitum supradicti domini Nicolai et eius sororis vt [premittitur?].

Dominus Hinricus Knake dedit vnam marcam Stralensundensem, ad quotlibet seruicium octo solidorum redditus in augmentum votiuarum.


Misse votiuales infra[tac]te sunt seruande. Prima de sanctissima trinitate, secunda de sancta cruce, tercia de quinque vulneribus Jhesu Cristi, quarta de domina nostra, quinta de patrono, sexta de omnibus sanctis, septima pro vna famula cum collecta de sanctissima trinitate, octaua pro defunctis cum collecta: "Deus indulgenciarum"; nona pro defunctis cum suffragio pro vno sacerdote.


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 17 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Statuten

des S. Gregorii=Kalands zu Güstrow.

1 )

Incipiunt

Statuta fraternitatis beatorum Gregorii et Augustini confessorum.

1. In nomine domini. Amen. Vbi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, in medio illorum sum, dicit dommus. Hinc est, quod retroactis temporibus quidam, pii desiderii moti affectu, circa annos incarnacionis domini millesimo tricentesimo quadragesimo quandam fraternitatem in honore beatorum Gregorii et Augustini confessorum et in ipsorum animarum salutem, que expost anno domini millesimo tricentesimo quadragesimo nono, in die sancti Michaelis per reuerendum in Cristo patrem dominum Johannem ecclesie Caminensis episcopum fuit litteraliter confirmata ac per eundem cum donis spiritualibus, videlicet indulgenciis, largiter dotata, in hunc qui sequitur modum instituerunt. Primo quod tantum in numero fraternitatis debent esse viginti sacerdotes vel qui sint in ordinibus subdiaconatus vel diaconatus constituti, et duo laici ad luminaria et ad alia necessaria ministrantes et fratres seniore iubente conuocantes. Si vero aliquis fratrum viam vniuerse carnis fuerit ingressus, et alius fraternitatem affectans tali condicione assumatur, si bone sit conuersacionis, nullas discordias habens fratribus cum predictis, et si aduersus aliquem de fratribus quid habeat, prius se componat, et sic ex consensu communitatis fraternitatem intret. Et si vnus vel duo de recepcione persone cum fratribus noluerint neque scierint concordare, tunc senior assumet sibi duas personas de fratribus seniores; in quocunque illi tres concordauerint, omnibus fratribus gratum atque ratum fore debet; et talis non accipietur,


1) Die Abschrift dieser Statuten nach dem Originale zum Druck hat der Herr Archiv=Registrator Schultz besorgt, auch die Collationirung mit dem Originale mit mir.    G. C. F. Lisch.
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 18 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

quin promittat et astringat se triginta missas pro defunctis et totidem vigilias in salutem anime illius defuncti, in cuius locum intrare nititur, infra annum per se vel per alios legendas.

2. Juramentum introitus fraternitatis ponendo manum ad cor dicendo.

Ego N. recognosco me benigne a fratribus huius fraternitatis ad eorum consorcium receptum et admissuin et pro isto fratre, in cuius locum hanc fraternitatem intro, et quandocunque vnum e fratribus nostris mori contigerit, michique, quocunque loco fuero, quis dixerit, in redempcionem anime ipsius anno primo, subsequenti diem obitus sui, triginta missas, in noua fundacione signatas, et totidem vigilias per me vel per alium seu per alios ordinabo complendas, super ita singulis faciendo. Et statuta fraternitatis huius secundum posse meum seruabo ac neminem in consorcium nostrum admittam benigne, quin eadem ipse fecerit, que per me ad presens facta dinoscuntur. Arbitror eciam, quod si fratribus nostris congregatis aliquem de fratribus, quod deus auertat, verbo vel facto offendero, extunc pro tali excessu dabo vnam tunnam cereuisie fraternitati, et cum hoc ero priuandus eadem fraternitate, nisi fratres velint me gracioso remanere in eadem. Hec in consciencia mea firmiter me tenere promitto.

3. De porcione pro introitu per nouum fratrem danda.

Quo recepto dabit cultui diuino vnam marcam Lubicensem et vnam libram cere ad comparandum luminaria et aha necessaria in exequiis fratrum mortuorum.

4. Quomodo ista fraternitas est seruanda cum diuinis offciis in ecclesia parrochiali.

Item fratres statuerunt, ut omnes fratres fraternitatis eiusdem in proximis diebus dominicis, festum beati Gregorii et Augustini sequentibus, in ecclesia forensi conueniant, ut dictis vesperis possint vigilias longas in salutem fratrum defunctorum solempniter et distincte absque cachinnacione decantare; duos habeant cantores, et senior ordinet iunioribus lectiones legendas Et tunc vigiliis finitis cantores incipiant responsorium

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 19 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

"Vere felicem presulem", cum versu: "A domino factum est istud", repeticione non sequente; et tunc senior dicat: "Ora pro nobis beate pater Gregori", cum collecta de co, subiungendo collectam de sancto Augustino.

5. Dictis vigiliis quid agendum sit, sequitur.

Post hec omnes fratres simul vadant ad domum illius fratris, quem ordo expensarum tunc tangit ministrando, de vespere cenando bibent et pro defunctis orent, ut sic excogitare possint dicte fraternitatis profectum.

6. De ordinacione fratrum per decanum ad diuinum officium altera die seruire ex statutis obligancium.

Sic simili modo altera die, scilicet feria secunda, fratribus conuenientibus senior ordinet ministros ad missas, qui ministrent, primo in missa pro defunctis, ad quam omnes fratres tenentur offerre et per se vel per alios esse presentes; et post illam missam idem ministrant ad missam de sancto Gregorio et Augustino solempniter decantandam; et fratres vsque ad finem missarum perseuerant. Quibus finitis legant conmendaciones distincte, in qua omnes fratres, si infirmitas eos non excusat, et in loco sint residentes, sin autem, per alium seu per alios, inductis suppliciis debent esse presentes; et ad tercium responsorium: "Libera me domine", cantabitur versus: "Horrendum est". Quo dicto cantores incipiant responsorium: "Accessit ad pedes"; et tunc senior cum diacono et subdiacono lauent pedes duodecim pauperum scholarium et procuratores sequentes dabunt cuilibet duos denarios Lubicenses, quibus lotis cantores incipiunt responsorium: "Vere felicem", cum versu sine repeticione; et tunc senior dicat versiculum: "Ora pro nobis", cum collectis vt supra.

7. De seruicio post festum Augustini seruando in diuinis officiis.

Hec omnia eciam post festum Augustini, ut premissum est, seruabuntur, et missam celebrans pro defunctis menioriam fratrum defunctorum et indulgencias publice faciat coram plebe, et in offertorio calicem manu tenens et versum: "Hostias ac preces tibi domine" etc.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 20 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

medio altaris cantat, et in eleuacione sacramenti ambarum missarum cantores mediocriter versum: "Qui in cruce", incipiant trinis vicibus choro prosequente; hiis omnibus peractis vadunt comestum.

8. Quod omnes in diuinis officiis sint per se vel per alium presentes et de contrarium faciencium pena.

Item sciendum, quod fratres concorditer statuerunt, ut quilibet fratrum bis in anno, cum fraternitas peragatur, m primo nocturno vigiliarum vsque ad finem eorundem per se vel per alium in ecclesia forensi sit constitutus, similiter de mane ante offertorium prime misse sit per se vel per alium nomine suo in ecclesia vsque ad finem secunde misse et commendacionis constitutus, nisi ex speciali licencia senioris. Si quis autem in vigiliis post primum nocturnum seu de mane post offertorium prime misse venerit, dabit pro tali excessu duos solidos Lubicenses, qui recipientur in secundis vesperis de sua porcione.

9. Omnes fratres presentes in oppido dezent esse in exequiis fratris mortui.

Item si aliquis moritur de fratibus nostris, omnes alii fratres sint in missis et in vigiliis per se vel per alios constituti sub pena vmus libre cere, ipsum funus de domo ad ecclesiam et ad sepulchrum gloriose deferendo, si eis ad domum intimetur; et si quis fratrum absens fuerit de Gustrow, absencia sua eum excusabit.

10. De concordia inter fratres habenda et delinquencium pena.

Et fratres debent esse concordes, ne quis alteri verbo vel facto se litigiose quoquo modo opponere presumat. Sed si contrarium quis fecerit, vnum punt cere eroget sine mora; et si aliqui discordant, senior eorum assumptis duobus vel tribus fratribus ipsos absque contradictione eorum fraternaliter concordabit. Similiter ipsi fratres debent esse vnanimes videlicet omnes se mutuo diligentes et oracionibus ob salutem animarum insistentes, necnon in inuicem, prout decet, honorantes atque contra alios, dum requiritur, in placitis ipsos se racionabiliter defendentes.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 21 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

11. Pauperibus fratribus subuenire debemus.

Eciam si oportuerit, in tribulacionibus siue in paupertatibus insimul subuenientes videlicet, ut si aliquis de fratribus nostris, quod absit, ad tantam paupertatem deuenerit, quod se ipsum pro nimia paupertate defendere et releuare non poterit, tunc vnusquisque fratrum id, quod pro amore dei alii donare voluerit, hoc ipsi pauperi fratri suam paupertatem releuando pure propter deum erogabit.

12. Quilibet fratrum huiusmodi fraternitatem corroborare debet sua testamento in extremis et quotidie pro viuis et defunctis exorare.

Insuper volumus, cum aliquem de nostris fratribus ex hoc mundo migrare contigerit, m extremis suis nostram fraternitatem corroborare debet de suis bonis pro suo posse. Cum enim decens est et de voluntate fratrum arbitratum sit pro inuicem orare, ut simul saluemur, ideo quilibet fratrum legal cotidie psalmum: "Deus misereatur nostri, pater noster" cum versu: "Saluos fac fideles" cum collecta: "Pretende domine" pro fratribus viuis; insuper psalmum: "De profundis", cum antiphonia: "Tuam deus deposcimus pietatem", cum collecta: "Deus venie", cum collecta: "Fidelium deus omnium", pro fratribus defunctis, et iugis memoria inter nos in missis et oracionibus pro viuis et defunctis fratribus generaliter seruetur, sed laici legant decem "Pater noster", cum "Aue Maria" cotidie quinque pro viuis et totidem pro defunctis.

13. De seruiciis nouellorum fratrum necnon seniorum prius eorum seruicia factorum seruandis.

Item fratres statuerunt, ut iunior frater, qui non prius fratribus in expensis ministrauit, toti fraternitati prouideat solemniter de bonis suis propriis, cui tamen in subsidium dabuntur quatuor marce Lubicenses de pixide. Si autem aliquis fratrum tempore suo ministrauit, dabit procuratoribus fraternitatis duas marcas Lubicenses, quociens eum ordo expensarum tetigerit, et procuratores per se de bonis fraternitatis procurando ad expensas ministrabunt, et quicquid superfuerit de escis et potu, sequenti die, postquam senior et procuratores cum scholare comederint, cum elemosinis ad hoc deputatis per venerabilem dommum Bernardum Parstin, quondam

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 22 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

decanum ecclesie collegiate, idem procuratores pauperibus erogabunt; nouicii autem, qui prius in fraternitate non ministrauerunt, si sequenti dievelint, aliquos ad prandium inuitare, vel non hoc stabil in eorum arbitrio et opcione propria.

14. Absentes tamquam presentes fratres in secundis frriis post seruicium factum accipient distribucionem.

Item diffinitum est a fratribus, quod absentibus fratrihus in secundis vesperis festis patronorum peractis dabitur de distribucione tamquam presentibus.

(Randbemerkung:

Istud statutum a fratribus est aunihilatum.)

15. De rateficacione statuti duarum marcarum per fratres exponendarum, qui prima eorum seruicia frecrunt et seruierunt.

Insuper fratres et domini huius fraternitatis concorditer de nouo disposuerunt et consenserunt, quod istud statutum de et super hoc factum et ordinatum, videlicet quod quicunque fratrum, postquam primum seruicium per se fecerit, postea, quandocumque idem seruicium ex ordine ei facere contigerit, duas marcas Lubicenses procuratoribus dumtaxat persoluat, ut ipsi eo largius prouideant, ut sequenti die totum residuum in esculentis et potulentis cum elemosinis ad hoc deputatis, ut premissum est, in dei omnipotentis, beate Marie virginis ac patronorum laudem. et honorem, necnon in fratrum eiusdem fraternitatis animarum salutem ad manus pauperum distribuantur etc., debeat saluuni et illesum perpetue manere ei irreuocabiliter et firmiter obseruari.

16. De domo habenda, in qua fraternitas potest haberi.

Eo saluo, quod si aliquis procuratorum ipsorum habeat domum habitacionis in commodis et loco ad hoc competentem, quod ibidem huiusmodi seruicium ministretur, sinant, quod ille, quem huiusmodi seruicium ex ordine tetigerit, si talem, vt prefertur, curiam vel domum habuerit, ipsam ad hec cum omni beniuolencia et complacencia procuratoribus ipsis ad huiusmodi seruicium

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 23 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

faciendum accommodat et desuper requisitus adiuuet consiliis et suis adminiculis fidelibus, in quantuni possit; alioquin ipse, quem huiusmodi seruicium ex ordine tetigerit, vna cum procuratoribus talem, ut prefertur, curiam vel domum ad ipsum seruicium faciendum a quocunque poterint, accommodant, vbi singula faciant in ea parte facienda.

Racionabiliter procuratoribus pro inconsuetis laboribus de competenti porcione est prouidendum.

17. De pena fratrum ordinaudorum per decanum et se inordinate habencium.

Item fratres statuerunt, quod si senior ordinauerit aliquos de fratribus iunioribus ad officia seruanda, siue fuerint cantaria, siue ministracio, et ipsi sie ordinati seruare rennuerint, quos tamen verus ordo tangit auf tetigerit, eciam si quis fratrum verba inhonesta, scandalosa auf viciosa coram fratribus aut loco fratrum absencium existentibus proposuerit, de quibus fratres seniores displicenciam habuerint, de facto debet esse fraternitate priuandus, aut certe domini et fratres voluerint secum graciose agere, et si sie detunc pena ipsius delinquentis stabil in dictamine fratrum omnium.

18. De personis ecclesie collegiate.

Insuper si aliqui fratres ecclesie collegiate habuerint officia illa, debent antea ordinare et disponere sic, quod nec hic nec ibi committatur negligencia; et si negligencia commissa fuerit, tunc negligens in aliquo penitus non debet esse excusandus, sed secundum arbitriurn senioris talligendus.

19. Quod fratribus infirmis mittatur porcio.

Item placuit fratribus singulis, quod secunda feria seruicii in meridie debet mitti tratribus infirmis de omnibus ferculis et quolibet vna amfora cereuisie, sed in secundis vesperis penitus nichil neque in cibis, neque in poculisvel panibus, nisi fratres voluerint concorditer alicui fratri mittere propter inopiam iuxta tenorem vnius statuti precedentis.

20. Quod nemo ad aequales haustus bibere presumat.

Item concorditer placuit omnibus fratribus, quod nullus fratrum aut dominorum existencium loco fratrum absencium tam in primis vesperis, ouam secunda feria in

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 24 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

prandio ad aequales haustus bibere presumat, sed quiuis bibat secundum libitum iocunde iuxta dictamen racionis propter discordias et inconueniencias vitandas, si quis oppositum practicare presumpserit tociens, quociens apprehensus fuerit, dabit duos solidos de porcione sua in secundis vesperis, dempto illo, quod agitur, dum crinale offertur pro futuro et proximo seruicio.

21. Juniores portare debent corpora defunctarum ad sepuchra.

Anno domini millesimo quadringentesimo nonagesimo primo super Gregorii fratribus et dominis eiusdem fraternitatis congregatis fuerunt nonnulli fratres et notanter seniores, hincinde non modicam displicenciam habentes super ordinacione et consensu cuiusdam statuti, cuius tenor sonat in hec verba: Si quis moritur de fratribus nostris, omnes alii fratres sint in missis et vigiliis per se vel per alios constituti sub pena vnius libre cere, ipsum funus de domo ad ecclesiam et ad sepulchrum gloriose deferendo; sed reuera quidam de iunioribus non attendentes, quod statutum predictum tangit, iuramentum prestitum fraternitati faciem. auertentes et dorsum dantes, donec ipsum funus est delatum, non curando, quod opus misericordie et pietatis existit. Quare fratres concorditer consenserunt, quod desuper posset fieri statutum penale: Si qui se sic absentauerint tociens, quociens apprehensi fuerint, quilibet illorum dabit tunnam cereuisie, nisi fratres voluerint eisdem in aliquibus parcere.

22. De admissione vnius misse in honore quinque vulnerum Jhesu Christi.

Anno domini millesimo quingentesimo in seruicio post festum beati Augustini fratribus huius fraternitatis tunc de sero post secundum prandium, hoc est cena facta simul congregatis, matura et bona deliberacione prehabita, concorditer ad peticionem honorabilis viri domini Nicolai Hoykendorp, huius fraternitatis decani, et vnanimiter admiserunt vnam missam ad numerum votiuarum missarum, post singula seruicia per fratres seu eorum loca tenentes fiendarum in honore quinque vulnerum Jhesu Cristi, cum collecta pro vno sacerdote pro suffragio seruandam. Et hoc post obitum supradicti

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 25 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

domini Nicolai et eius sororis Metke Truden, ad quam pro augmento votiuarum idem dominus Nicolaus assignauit duarum marcarum Stralensundensis monete annuos redditus preter id, quod adhuc in suo testamento legittime in augmentum predictorum pactuum assignauerit, prout fratribus prememoratis promisit; et sie erunt nouem misse votiuales per fratres huius fraternitatis seruande post obitum memoratorum domini Nicolai et sororis eius. Aut quando de eorum libera voluntate, ipsis viuentibus, supradictis fratribus huiusmodi pactus prememoratos dimiserint seu resignauerint seu eorum alter dimiserit vel resignauerit, extunc ad dictum numerum missarum sunt astricti per se vel per alium seruandum, ut habetur in instrumento infrascripto.

23. Tenor instrumenti desuper confecti sequitur.

In nomine domini. Amen. Anno a natiuitate eiusdem millesimo quingentesimo, indictione tercia, die vero Lune, oltima mensis Augusti, hora vesperarum vel quasi, in domo habitacionis honorabilis viri domini Petri van dem Ende, capelle beate Marie virginis in ecclesia parrochiali Gustrowensi, Caminensis diocesis, elemosinarii eiusdemque ecclesie organiste, pontincatus sanctissimi in Cristo patris et domini nostri domini Alexandri diuina prouidencia pape sexti anno eius nono in meique notarii publici ac testium infrascriptorum ad hoc vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus honorabilis dominus Nicolaus Hoykendorp, ecclesie collegiate Gustrowensis, supradicte diocesis, perpetuus vicarius ac fraternitatis beatorum Gregorii et Augustini confessorum decanus, non coactus, non. compulsus, sed libere ex sua vera sciencia et spontanea voluntate, matura eciam super hoc deliberacione prehabita, omnibus melioribus modo, via, iure, causa et forma, quibus melius et efficacius potuit et debuit, pure et simpliciter cessit, dedit, resignauit et donauit donacione legittima et perpetua inter viuos ob anime sue salutem suorumque parentum et benefactorum fratribus supradicte fraternitatis, ibidem pro maiori parte congregatis, nomine omnium et singulorum fratrum tam presencium, quam eciam absencium, necnon futurorum, duarum marcarum annuos pactus et redditus, emptos et comparatos cum quibusdam Hermanno Dreves alias Sluter, penestico, et Johanne Baetqen, sertore, cum quolibet vnius marce redditus opidanis opidi supradicti, ut

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 26 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

clarius patet in instrumentis desuper confectis et memorate fraternitatis procuratoribus illese presentatis, ea adiecta condicione, quod supradicte fraternitatis procuratores, pro tempore existentes, supramemorato domino Nicolao Hoykendorp ad vitam et eius post mortem sorori sue legittime Metke Truden, si superuixerit, eciam ad vitam eius dumtaxat singulis annis super festo beati Augustini de duarum marcarum Stralensundensis monete vitaliciis prouidebunt et respondebunt, prouideant et respondeant realiter et cum effectu, absque contradictione et replica iuris cuiuscunque. Ipsis vero ambobus de medio per mortem sublatis et in domino defunctis, dicti procuratores duarum marcarum pactus et annuos redditus cedent et cedere debent fratribus supradicte fraternitatis, presentibus et futuris disponentes videlicet vt vnius marce pactus in augmentum votiuarum sic, quod in singulis eorum seruiciis distribuantur octo solidorum pactus siue redditus, pro quibus quilibet debeat et teneatur legere vnam missam de quinque vulneribus Jhesu Cristi inferendo vnam collectam pro vno sacerdote; ceteri vero vnius marce pactus venire debent in augmentum stiparum, ad quotlibet seruicium octo solidorum redditus, pro quibus procuratores fraternitatis supradicte emere debent panes aut carnes et terciis feriis post eorum seruicia pauperibus erogare. Premissis omnibus ita peractis et per antedictum dominum Nicolaum fratribus ibidem presentibus propositis honorabiles domini Johannes Berendes, Johannes Lentzemann, Hinricus Knake, Johannes Cleuena, Johannes Kleest, Hinricus Sterneberch, Cosmas Ratke, Johannes Bulow, Bernhardus Smyt, Johannes Angheler, Thomas Hundertmark, Joachim Saghere et Joachim Boddekere, fratres supradicte fraternitatis, ibidem presentes et intelligentes concorditer pro se ipsis et absentibus, necnon successoribus eorum huiusmodi donacionem sic, ut premittitur, factam mediantes eorum vocibus admiserunt. Super quibus omnibus et singulis premisso dictus dominus Nicolaus donator me notarium infrascriptum requisiuit, ut ipsi desuper vnum vel plura, publicum seu publica conficerem instrumentum et instrumenta. Acta sunt hec anno domini, indictione, die, mense, hora et pontificatu, quibus supra, presentibus ibidem supradictis dominis et Nicolao Houesken, parrochialis ecclesie supradicte custode, testibus ad premissa vocatis pariter et rogatis.

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 27 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite
Subscripcio notarii:

Et ego Reynerus Hollogher, clericus Zwerinensis diocesis, publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius, quia omnibus et singulis, cum sic, ut premittitur, fierent et agerentur, vna cum prenotatis testibus presens interfui eaque omnia et singula premissa sic fieri vidi et audiui et in notam subscripsi, ideoque hoc presens publicum instrumentum manu alterius fideliter conscriptum exinde confeci, subscripsi, publicaui et in hanc publicam formam redegi, quam signo meis solitis et consuetis signaui et nomine roboraui, in fidem euidens testimonium omnium et singulorum premissorum rogatus et vocatus.

24. Quod deinceps nulla missa admittatur seu plures misse admitti debent a fratribus presentibus et futuris.

Item anno domini millesimo quingentesimo primo in seruicio post festum beati Augustini, feria secunda de sero facta cena et fratribus ac dominis huius fraternitatis congregatis habitisque inter se diuersis sermonibus de et super grauaminibus tam ex parte missarum, quam eciam vigiliarum huic fraternitati annexis, ipsorum consciencias non modicum tangentibus vnanimiter concordauerunt, quod deinceps et ammodo non debet admitti per fratres huiusmodi fraternitatem presencialiter habentes et in futuro eam habere volentes aliqua missa votiualis vltra numerum superius in statuto expressum, attendentes, quod propter huiusmodi grauamina sepe (ut factum dinoscitur) fraternitatis huiusmodi ab aliis extraneis contempnatur et recusatur, sic quod [post] obitum alicuius fratris faciliter in locum defuncti fratris alius extraneus, qui eius vices gerat et locum suppleat, non potest haberi; ut ergo locus alicuius defuncti fratris non remaneat vacuus, perpetuum desuper, ut supra narratur, posuerunt silencium perpetuis et futuris temporibus duraturum.

25. De fideiussoribus pouendis per nouum fratrem.

Insuper anno domini millesimo quingentesimo primo, in die beati Egidii confessoris fratribus pro maiori parte in loco capitulari ecclesie collegiate Gustrowensis congregatis et ibidem de vtilitate huius fraternitatis tractantibus concorditer statuerunt, quod am-

Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 28 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

modo et deinceps nullus ad presentem fraternitatem admitti debet, nisi prius caucionem et fidem duobus fide dignis fideiussoribus ex huiusmodi fraternitatis fratribus faciat et, prout in aliis fraternitatibus seruatur, eciam absque contradictione et replica iuris seruare studeat; volueruntque idem fratres huiusmodi statutum saluum et illesum perpetue manere et irreuocabiliter et firmiter obseruari.

26. De inutilibus expensis vitandis.

Eodem die et hora atque loco, quibus supra, demum fratres vnanimiter statuerunt, quod procuratores huius fraternitatis, cum proprium seruicium celebratur et habeatur, fratribus videlicet de pecunia fraternitatis prouidentes, nullum extraneum hospitem super feriam terciam post huiusmodi fraternitatem seruatam inuitare debent, ut eo melius de vtilitate fraternitatis inter se ipsos tractare poterint et pauperibus de elemosinis et residuo eo plus erogari valea[n]t. Cum autem nouus frater suum proprium serui[a]t et faciat seruicium, poterit seruare et tenere, prout superius in vno statuto desuper tractatur seu narratur.


Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 29 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Speisezettel

für den Gregorii=Kaland in Güstrow zu Fastnacht.

Sehr werthvoll für Bildungs= und Sprachgeschichte ist folgender Speisezettel ("Fercula") des Kalands, welcher im Anfange des Buches geschrieben steht.

Fercula

in prima cena in ieiumo post vigilias. 1 ).

Primum ferculum alleca assata, ad quotlibet vas quatuor alleca cum cinapio, et quatuor persone habebant vnum vas.

Secundum ferculum de intestinis luceorum 2 ) cum vuis passis 3 ) et amigdalis, et duo habebunt vnum vas.

Tercium ferculum lucei sicci cum pipere in salseris, quatuor habebunt vnum vas.

Item poma depost et nuces, depost aqua 4 ) et Gracias 5 ).

Item lecto Gracias 5 ) distribuentur pecunie.

Secunda feria fercula finita missa.

Primum quinque alleca cum pisis et sinapio pro duabus personis dabuntur.


1) Jejunium post vigilias ist: Fastnacht, besser niederdeutsch: Fastelabend.
2) Luceus = Hecht.
3) - cum uvis passis = getrocknete Weinbeeren, Rosinen.
4) Aqua wahrscheinlich = Handwasser.
5) Gracias = Dankgebet, eine lateinische Bezeichnung, die sich in dieser Form in Katechismen und sonst bis in die neuesten Zeiten erhalten hat.
5) Gracias = Dankgebet, eine lateinische Bezeichnung, die sich in dieser Form in Katechismen und sonst bis in die neuesten Zeiten erhalten hat.
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 30 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Secundum ferculum strumulum 6 ) cum manmelk 7 ) duo habebunt vnum vas.

Tercium ferculuin galreyden 8 ) duo vnum vas habebunt.

Quartum vighen cocta, duo habebunt vnum vas.

Quintum sicci lucei cum pipere, duo vnum vas habebunt.

Sextum wynmos, et duo vnum vas habehunt.

Septimum lucei assati, quatuor vnum vas habebunt.

Octauum quinque cropelen 9 ) ad quolibet vas, quilibet habebit vnum.

Nonum poma et nuces, depost aqua et Gracias.

Ex parte fraternitatis Gregorii et Augustini summa votiuarum et quantum quilibet habebit.

In prima cena habebit vnusquisque sex albos et vnum denarium Sundensem, pro quibus tenetur quilibet legere quinque longas vigilias. Summa istarum votiuarum in primis vesperis II 1/2 Mk. et III 1/2 alb.

Item feria secunda in prandio habebit quilibet VIII albos et vnum denarium Lubicensem et tenetur quilibet legere octo missas: primam de sancta trinitate, secundam de sancta cruce, terciam de beata virgine, quartam de patrono, quintam de omnibus sanctis, sextam pro defunctis, septimam pro vna famula cum collecta de trinitate, octauam pro defunctis cum collecta de vno sacerdote aut suffragio, nonam de quinque vulneribus domini nostri Jhesu Cristi. Summa istarum votiuarum in prandio diuidendarum IIII mrc. VIII s. H alb.

De pecunia non consumpta.


6) Strumulus ("talox") = Stockfisch, Dieffenbach Glossarium Latino-Germanicum medii aevi, 1857, p. 557.
7) Mânmelk, ohne Zweifel = Mohnmilch, Suppe oder Getränk von reifem MohnSamen, wohl ähnlich der Mandelmilch neuerer Zeit. Noch jetzt wird nach mündlichen Reiseberichten in der Mark Brandenburg und in Alt=Preußen hin und wieder Mohnsuppe genossen; auch in Apotheken ist "Mohn = Emulsion" officinell.
8) Galreyden = Gallert, Gelee. Mittellat. gelatina, galreda. Franz, gelée. Nach Heyse'S großem Handwörterbuch der deutschen Sprache unter "Gallerte" Vgl. auch Schiller und Lübben, W. B.
9) Cropelen = Krapfen, Kräpfen, Krappeln, Krapkuchen = eine Art gefülltes Backwerk, jetzt wohl: "HandpaSteten". Vgl. Heyse Handwörterbuch unter "Krapf".
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 31 zur ersten Seite zur vorherigen Seite zur nächsten Seite zur letzen Seite

Item post secundam cenam pecunia, que vltra consumpta superest, diuiditur per procuratores in equales porciones fratribus tam presentibus, quam absentibus.

Summa istarum votiuarum VI mrk. IIII albos.

Fercula Augustini de sero post vigilias.

Item assatos pullos, vnum pullum ad vas pro duabus personis.

Item caseum cum butiro.

Item fructus, depost aqua et Gracias et tunc diuidentur votiue.

Feria secunda fercula in prandio post missam.

Primum ferculum schapulesk in magnis frustis cum pipere, pro duobus vnum vas.

Secundum ferculum grapenbrade 10 ).

Tercium honre myt byghote 11 ) van mandelen vnde rosin.

Quarto wynmoes, semper pro duobus vnum vas.

Quinto caseum cum butiro, depost fructus.

Ad cenam fercula.

Schapulesk myt wortelen. 12 ) Semper pro
Wynmoes  quatutor vnum
Pullos assatos  vas.
Caseum cum butiro.  

Ad seruicium beati Augustini subscripta requiruntur.

Item XXXVIII pullos. Item II botlynghe 13 ). Item III schepel rogghen. Item enen schepel weyten. Item II kese. Item II botteren. Item eyn verdendeel vanme rynde. Item II tunne bers.


10) Grapenbrade = Grapenbraten, im Grapen geschmortes Fleisch, namentlich Rindfleisch, = Schmorbraten, noch jetzt ein volkstümliches ländliches Festgericht.
11) Byghote (Beiguß) = Brühe, Tunke, Sauce.
12) Wortelen = "gelbe Wurzeln" Mohrrüben, Daucus carota, noch jetzt im Gebrauch, z. B. "Erbsen und Wurzeln".
13) Botlingh = Hammel, wahrscheinlich: junger Hammel. Bötling oder Boitling wird noch jetzt auf dem Lande oft jedes Verschnittene Hausthier genannt, namentlich Schaf und Schwein, auch Rind. Vgl. Schiller und Lübben Mittelniederdeutsches Wörterbuch unter Botlink, Heft IV, S. 406.
Seite dauerhaft verlinken Seite als Digitalisat öffnen Seite 32 zur ersten Seite zur vorherigen Seite

Postscripta dabunt de communi bursa procuratores.

Item XII solidos Lubicenses dabunt semper de communi summa ad stipam.

Item septem marcas et VI albos, ad votiuas VII marc. et VI albos.

Item celebrantibus vnum. solidum Stralensundensem.

Item scholaribus m ambabus missis existentibus sex albos.

Item custodi vnum solidum, calcanti vnum album, procuratoribus IIII s. Stralensundenses. Item fratri, qui procurat primum seruicium, dabuntur in subsidium IIII mrc.

Item si est in ieiunio, habebit senior VI albos pro statutis legendis.

Vignette